Cwestiynau cyffredin

Beth yw llyfrau Darllen yn Well?

Mae’r rhestrau llyfrau yn ymdrin ag iechyd meddwl plant, iechyd meddwl arddegau, iechyd meddwl oedolion a dementia. Mae pob rhestr Darllen yn Well yn cynnwys amrywiaeth o wahanol lyfrau o wybodaeth iechyd i straeon personol.

Mae llawer o’r llyfrau ar gael fel e-lyfrau a llyfrau llafar.

Pa gynlluniau sydd wedi cael eu diweddaru?

Mae Darllen yn Well ar gyfer yr arddegau yn ddiweddariad i gynllun Darllen yn Well i bobl ifanc 2016 sy’n canolbwyntio ar gefnogi lles pobl ifanc yng nghyd-destun y cyfnod ar ôl y pandemig.

Mae Darllen yn Well ar gyfer dementia yn ddiweddariad i’r rhestr Llyfrau ar Bresgripsiwn Dementia a lansiwyd yn Lloegr yn 2015 ac a oedd ar gael yng Nghymru yn 2018 ac sy’n ymateb i anghenion a blaenoriaethau cyfredol ar gyfer pobl y mae dementia yn effeithio arnynt.

Mae gennym hen fersiwn o gynllun Darllen yn Well ar ein gwefan/catalog, a ddylem ei ddileu?

Pan fydd cynllun Darllen yn Well yn cael ei ddiweddaru, mae’r rhestr newydd yn disodli’r rhestr flaenorol ar gyfer y pwnc neu’r cyflwr hwnnw’n swyddogol ac nid yw’r hen restr bellach yn cael ei chefnogi ar wefan The Reading Agency. Lle y bo’n bosibl, gofynnwn i bobl ddiweddaru unrhyw restrau gyda’r rhestr newydd.

Rydym yn gwerthfawrogi bod gan lawer o lyfrgelloedd gopïau o lyfrau o’r hen restrau ac efallai yr hoffech barhau i’w defnyddio, gyda’r llyfrau’n cael eu cynnwys mewn casgliadau cyffredinol ac yn unol â pholisïau cadw stoc lleol.

A oes tystiolaeth bod Darllen yn Well yn helpu pobl i reoli eu hiechyd a’u lles?

Mae Darllen yn Well yn grymuso unigolion i ddeall a rheoli eu hiechyd a’u lles. Mae dros 3.8 miliwn o lyfrau Darllen yn Well wedi cael eu benthyg ers 2013. Mae 92% o ddefnyddwyr yn teimlo bod eu llyfrau’n ddefnyddiol ac mae 81% yn dweud bod eu llyfr wedi eu helpu i ddeall mwy am eu hanghenion iechyd. 

Beth mae darllenwyr yn ei ddweud am lyfrau Darllen yn Well?

“Roeddwn i’n teimlo fy mod i’n cael fy nghydnabod ac mi wnaeth i mi sylweddoli nad ydw i ar fy mhen fy hun. Teimlo’n bositif am fywyd” – defnyddiwr Darllen yn Well

“Mi wnes i rannu’r llyfr hwn gyda fy merch sy’n dioddef gyda phroblemau iechyd a iechyd meddwl. Roedd hi wrth ei bodd gyda’r llyfr hwn ac mi wnaeth ei helpu i ddeall ychydig mwy am deimladau” – defnyddiwr Darllen yn Well

“Diolch am y llyfr rhyfeddol hwn sy’n newid bywydau. Roedd o’n ddefnyddiol iawn i fi achos dw i’n cael trafferth codi o’r gwely ac mae gen i iselder hefyd. Roedd cymaint i’w ddysgu mi wnes i gymryd nodiadau ac rwy’n bwriadu dechrau defnyddio’r technegau hyn yn fy mywyd bob dydd…” – defnyddiwr Darllen yn Well

Sut mae Darllen yn Well yn dda i’ch iechyd a’ch lles?

Mae ymchwil yn dangos y gall darllen er pleser hyrwyddo iechyd a lles gwell, cynorthwyo i feithrin cysylltiadau cymdeithasol a pherthynas ag eraill ac mae’n gysylltiedig ag ystod o ffactorau sy’n helpu i gynyddu’r siawns o symudedd cymdeithasol.

Mae darllenwyr yn adrodd am iechyd a lles cyffredinol gwell na’r rhai nad ydynt yn ddarllenwyr.^{1 2}. Gall darllen yn rheolaidd – boed yn llyfr, cylchgrawn neu hyd yn oed e-bost – gael mwy o effaith ar y gallu i ddeall gwybodaeth iechyd, fel llythyr gan feddyg teulu, nag addysg flaenorol.³

Sut rydw i’n darganfod lle mae fy llyfrgell leol?

Dewch o hyd i’ch llyfrgell leol yma.

Gallwch ddod o hyd i lyfrau Darllen yn Well yn eich llyfrgell leol. Maent ar gael i’w benthyca am ddim. Mae ymuno â’ch llyfrgell leol yn hawdd ac mae’n rhad ac am ddim. Os nad ydych eisoes yn aelod gall aelod o staff y llyfrgell eich helpu i ymuno. 

Sut gall llyfrgelloedd gefnogi iechyd a lles?

Canfu ymchwil a ariannwyd gan Gyngor Celfyddydau Lloegr yn 2015 fod cysylltiad cadarnhaol rhwng defnydd llyfrgelloedd â lles goddrychol, gyda defnyddwyr llyfrgelloedd yn cael boddhad bywyd uwch, hapusrwydd ac ymdeimlad o bwrpas mewn bywyd. Gallwch gael mynediad at fwy o ymchwil ar lyfrgelloedd yma.

Beth all y llyfrgell ei gynnig?

Mae gan unrhyw un sy’n byw yn y Deyrnas Unedig hawl gyfreithiol i fenthyg llyfrau am ddim o lyfrgelloedd cyhoeddus. Mae hyn yn sicrhau y gall pawb gael mynediad cyfartal i rym a phleser darllen, gwybodaeth a syniadau, a sgiliau ac arbenigedd llyfrgellwyr proffesiynol. Mae llyfrgelloedd hefyd yn cynnal ystod eang o wasanaethau, rhaglenni a digwyddiadau eraill.

Sut mae Darllen yn Well yn helpu fy nghleifion?

Mae Darllen yn Well yn cefnogi gwell dealltwriaeth a rheolaeth o iechyd meddwl a lles.

Gall llyfrau Darllen yn Well gefnogi cleifion:

• Wrth aros am apwyntiadau neu driniaethau. 
• Ochr yn ochr â darparu gwasanaethau presennol. 
• Fel rhan o wybodaeth a chyngor ar ôl diagnosis. 
• Fel rhan o sgwrs presgripsiwn cymdeithasol:
  • Gallwch gyfeirio pobl at deitl neu restr benodol. 
  • Gellir defnyddio llyfrau cyn, yn ystod neu ar ôl triniaeth.
  • Mae llyfrau ar gael am ddim o’r llyfrgell gyhoeddus. Mae llyfrgelloedd hefyd yn cynnig gwasanaethau a gweithgareddau iechyd a lles eraill.

Beth mae gweithwyr iechyd proffesiynol yn ei ddweud am Darllen yn Well?

“Dwi’n aml yn awgrymu llyfrau ac adnoddau i bobl sydd eisiau gwybod am eu salwch ac eisiau dysgu sut i helpu eu hunain… Mae mor ddefnyddiol cael rhestr wedi’i dewis yn dda mewn amrywiaeth o fformatau.” – Meddyg Teulu

“Trwy argymell llyfrau ac adnoddau o ansawdd sydd wedi’u dethol yn gadarn, rwy’n gallu hysbysu ac arwain fy nghleifion am eu cyflyrau… Mae effeithiau therapiwtig darllen yn llawer dyfnach na darparu gwybodaeth yn unig.” – Meddyg Teulu

Sut ydych chi’n datblygu Darllen yn Well?

Mae Darllen yn Well yn rhaglen sy’n seiliedig ar dystiolaeth, ac o ansawdd profedig. Y ffocws yw darparu darllen defnyddiol i gefnogi pobl i ddeall a rheoli eu hiechyd a’u lles. Mae’r rhestrau yn cael eu creu i ddarparu cymorth cam cynnar ac nid ydynt yn cymryd lle ymyrraeth glinigol. 

Rydym yn dilyn proses sefydledig ar gyfer datblygu Darllen yn Well sy’n cynnwys mapio tystiolaeth, ymgynghori arbenigol, cydgynhyrchu ac adolygiad trylwyr o’r holl deitlau yn erbyn ein fframweithiau dewis llyfrau.

Sut ydych chi’n adnabod pynciau ar gyfer Darllen yn Well?

Rydym yn dilyn proses sefydledig gan ddefnyddio ein protocol dewis llyfrau a’n fframwaith dewis llyfrau. 

Mae’r pynciau a gynhwysir ar bob rhestr yn cael eu nodi drwy adolygiad tystiolaeth o ganllawiau’r Sefydliad Cenedlaethol dros Ragoriaeth mewn Iechyd a Gofal (NICE) a pholisïau perthnasol, ymgynghori â’r sector iechyd, staff llyfrgelloedd ac arbenigwyr amrywiol. Mae’r gwaith hwn yn llywio ein fframwaith dewis llyfrau sy’n amlinellu canfyddiadau allweddol ac yn darparu argymhellion ar gyfer cwmpas pob rhestr Darllen yn Well unigol. Rydym hefyd yn gweithio gyda phartner cydgynhyrchu ar bob rhestr Darllen yn Well i sicrhau bod pobl sydd â phrofiad byw yn llywio’r datblygiad.

Sut ydych chi’n dewis y llyfrau a’r adnoddau digidol?

Dewisir llyfrau ac adnoddau digidol gan ein panel dewis llyfrau arbenigol a’u mapio yn erbyn y protocol dewis llyfrau a’r fframwaith dewis llyfrau. Mae gan bob rhestr Darllen yn Well ei banel dewis llyfrau ei hun sy’n cynnwys arbenigwyr a phobl â phrofiad byw. Mae’r cynrychiolwyr yn cynnwys GIG Lloegr, Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol, Coleg Brenhinol y Seiciatryddion, y Coleg Nyrsio Brenhinol, Cymdeithas Seicolegol Prydain, Mind, Cymdeithas Alzheimer, Dementia UK, Canolfan Genedlaethol Plant a Theuluoedd Anna Freud a staff y llyfrgell. 

Rydym hefyd yn gweithio gyda phartner cydgynhyrchu pwrpasol ar bob cynllun Darllen yn Well i sicrhau bod barn pobl sydd â phrofiad byw yn llywio datblygiad y rhestrau llyfrau.

Pam ydych chi’n cynnwys adnoddau digidol ochr yn ochr â llyfrau?

Lle rydym wedi cynnwys adnoddau digidol ochr yn ochr â llyfrau, bwriedir iddynt ddarparu cymorth a gwybodaeth ychwanegol. Mae cynnwys adnoddau digidol hefyd yn cynnig gwybodaeth mewn ieithoedd eraill.

Mae ffocws Darllen yn Well yn parhau i fod ar restr llyfrau wedi’i dewis yn ofalus sy’n darparu darllen defnyddiol i gefnogi pobl i ddeall a rheoli eu hiechyd a’u lles; dewisir adnoddau digidol i wella’r wybodaeth sydd ar gael drwy’r rhestr lyfrau. Mae’r ffocws ar adnoddau sy’n seiliedig ar dystiolaeth gan sefydliadau’r Deyrnas Unedig a fydd yn cael eu hadolygu a’u diweddaru’n rheolaidd.

Pwy sy’n cefnogi Darllen yn Well?

Mae Darllen yn Well yn cael ei gefnogi gan dros 40 o bartneriaid o bob rhan o’r sectorau iechyd a gwirfoddol. Fe’i cefnogir hefyd gan Libraries Connected a Chymdeithas Prif Lyfrgellwyr Cymru (SCL Cymru) drwy’r Grŵp Iechyd Llyfrgelloedd Cyhoeddus. Mae mwy o wybodaeth am ein partneriaid ar gael ar dudalennau gwe cynllun Darllen yn Well.

Gaf i awgrymu llyfr ar gyfer Darllen yn Well?

Mae ein proses ardystio yn golygu na allwn ychwanegu teitlau at restrau presennol ar ôl iddynt gael eu cwblhau.

Ar ddechrau pob cynllun newydd neu gynllun wedi’i ddiweddaru rydym yn anfon tendr i’w gyflwyno i gyhoeddwyr ac awduron, gan eu gwahodd i gyflwyno teitlau y credant fyddai’n addas i’w cynnwys. Mae’r tendr hwn i’w gyflwyno yn mynd allan yn gyhoeddus, yn ogystal ag i’n holl bartneriaid cyhoeddi presennol ac ar gais. Os hoffech gael gwybod am restrau llyfrau yn y dyfodol, neu os oes gennych argymhelliad cyffredinol, cysylltwch â ni yn [email protected]

Sut ydych chi’n gwerthuso Darllen yn Well?

Mae’r rhaglen Darllen yn Well yn cael gwerthusiad blynyddol, a gynhelir fel arfer gan werthuswyr annibynnol, gan asesu cyrhaeddiad y rhaglen yn ogystal â’i heffaith ar ddefnyddwyr, llyfrgelloedd, a phartneriaid iechyd a rhai sy’n rhoi presgripsiwn.

Rydym yn cymryd ymagwedd dulliau cymysg at werthuso Darllen yn Well. Er bod yr offer ymchwil yn parhau i gael eu mireinio yn seiliedig ar broses o adborth a myfyrio rheolaidd, cedwir corff craidd o gwestiynau flwyddyn ar ôl blwyddyn i gynnal parhad a chymaroldeb dros amser. Mae arolygon defnyddwyr ar gael ar wefan The Reading Agency, y cyfeirir atynt trwy daflenni a sticeri cynllun, ac maent hefyd yn cael eu dosbarthu trwy gardiau post a roddir yn y llyfrau Darllen yn Well ac a ddangosir mewn llyfrgelloedd. Mae’r canfyddiadau a gesglir trwy’r arolygon hyn yn cael eu hategu trwy gasglu data gan lyfrgelloedd a phartneriaid iechyd, dulliau ansoddol fel cyfweliadau â defnyddwyr a dulliau astudiaeth achos, a data meintiol ar y llyfrau a fenthycir. 

Sut ydych chi’n monitro Darllen yn Well?

Rydym yn monitro defnydd Darllen yn Well yn barhaus trwy gasglu a dadansoddi data llyfrau a fenthycir (h.y. nifer y benthyciadau llyfrgell bob blwyddyn, gan gynnwys llyfrau sy’n cael eu hadnewyddu). Darperir y data hwn gan wasanaeth Hawl Benthyca Cyhoeddus y Llyfrgell Brydeinig (yn flynyddol ledled y Deyrnas Unedig) ac SCL Cymru (yn fisol ledled Cymru) a gellir ei gyrchu trwy Nielsen BookScan (sampl barhaus ledled y Deyrnas Unedig). Mae’r ffynonellau data hyn yn cael eu trawsddadansoddi i sicrhau cywirdeb a mesur y defnydd o’r rhestrau dros amser.

Sut ydych chi’n adolygu rhestrau llyfrau Darllen yn Well?

Rydym yn cynnal adolygiad blynyddol o restrau llyfrau ac adnoddau digidol Darllen yn Well i sicrhau bod y llyfrau yn dal yn berthnasol, ac yn tynnu unrhyw lyfrau neu adnoddau digidol yn ôl yr angen. Cysylltwch â ni am fwy o wybodaeth am ein proses.

Ydy’r llyfrau ar gael yn Gymraeg?

Yng Nghymru, mewn partneriaeth â Chyngor Llyfrau Cymru, mae’r pedwar cynllun ar gael ym mhob un o’r 22 awdurdod llyfrgell yng Nghymru. Rydym yn gweithio gyda Chyngor Llyfrau Cymru i sicrhau bod y rhan fwyaf o’r teitlau ar y rhestrau ar gael yn Gymraeg. Am wybodaeth am y teitlau Cymraeg sydd ar gael ewch i’n  tudalennau rhestrau llyfrau plant, arddegau, iechyd meddwl a dementia.

Yn ogystal â hyn, mae’r taflenni defnyddwyr wedi cael eu haddasu gyda chyfeiriadau Cymraeg ac maent wedi’u cyfieithu i’r Gymraeg. Gallwch bori drwy ein deunydd Cymraeg a dwyieithog yn ein banc adnoddau.

Hoffwn stocio llyfrau a deunyddiau hyrwyddo Darllen yn Well, allwch chi helpu?

Mae llyfrau Darllen yn Well yn rhad ac am ddim i’w benthyg o lyfrgelloedd cyhoeddus ledled Cymru a Lloegr. 

Os hoffech chi brynu teitl Darllen yn Well gallwch wneud hynny drwy Bookshop.org neu drwy LoveReading, sy’n rhoi 25% o’r arian sy’n cael ei wario i ysgolion mewn angen.

Sut ydw i’n cael gwybod mwy am Darllen yn Well?

Gallwch ddarganfod mwy am Darllen yn Well ar ein gwefan. Gallwch hefyd gysylltu â ni am fwy o wybodaeth.

Ar gyfer pwy y mae Darllen yn Well ar gyfer dementia?

Mae’r rhestr lyfrau wedi’i thargedu at bobl sy’n byw gyda dementia, sef pobl y mae dementia yn effeithio arnynt, gan gynnwys gofalwyr ac aelodau o’r teulu, yn cynnwys plant iau, i’w helpu i ddeall mwy am ddementia. Mae rhai o’r llyfrau a argymhellir yn darparu gwybodaeth a chyngor; mae yna hefyd straeon personol a llyfrau i blant sy’n briodol i’w hoedran.

A oedd pobl â phrofiad byw o ddementia yn rhan o’r broses o ddewis y llyfrau?

Oeddent, mae ein holl gasgliadau Darllen yn Well yn cael eu cydgynhyrchu gyda’r rhai sydd â phrofiad byw. Ar gyfer Darllen yn Well ar gyfer dementia, buom yn gweithio gyda’n partner, Innovations in Dementia, a phanel amrywiol o bobl yr effeithir arnynt gan ddementia o bob rhan o Gymru a Lloegr.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau i gefnogi gofalwyr ac aelodau o’r teulu?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae teuluoedd a gofalwyr pobl â dementia wedi cael eu nodi fel cynulleidfa darged allweddol a allai elwa o Darllen yn Well ar gyfer dementia. Mae’r gwerthusiad hefyd yn dangos bod y gynulleidfa darged hon wedi’i hadlewyrchu yn y defnydd o’r rhestr flaenorol.

Mae tua 500,000 o bobl yn gofalu am berson â dementia yn Lloegr yn unig.⁴ Yn 2019, amcangyfrifwyd bod 400,000 o ofalwyr di-dâl yng Nghymru, ac amcangyfrifir y bydd hyn yn codi i dros hanner miliwn erbyn 2037.⁵ Gall gofalwyr brofi sawl her sy’n aml yn effeithio ar eu hiechyd a’u lles eu hunain⁶ gan gynnwys cyfraddau uchel o faich canfyddedig, ynysu cymdeithasol, iechyd meddwl a chorfforol gwael a chaledi ariannol.⁷ Dangosir bod methu â chydnabod anghenion gofalwr neu deulu a ffrindiau’r rhai â dementia yn cael effaith negyddol ar y person sy’n byw gyda dementia eu hunain.⁸ Mae gofalwyr yn aml yn teimlo eu bod mewn sefyllfa wael i reoli anghenion cymhleth y person y maent yn gofalu amdano. Mae teulu neu ffrindiau’r person â dementia yn aml yn cymryd rôl gofalwr heb fawr ddim dealltwriaeth o ddementia, neu ei effeithiau arnynt eu hunain neu’r person y maent yn gofalu amdano.⁹

Nodyn ar gynnwys o ‘Anableddau Deallusol a Dementia: Canllaw i Deuluoedd’ gan Karen Watchman: Nododd y fframwaith dewis llyfrau y maes pwnc hwn fel blaenoriaeth ar gyfer y rhestr dementia. Bydd tua 20% o bobl ag anableddau dysgu dros 65 oed yn datblygu dementia, ac mae’r bobl sydd â syndrom Down yn wynebu’r risg mwyaf, gyda 2 o bob 3 o bobl dros 60 oed yn datblygu dementia.¹⁰ Mae pobl ag anableddau dysgu a’u gofalwyr hefyd yn wynebu heriau ychwanegol fel oedi cyn diagnosis, cyd-afiachedd, dementia yn cychwyn yn gynnar ac yn datblygu’n gyflymach.¹¹ Mae heriau ychwanegol hefyd yn ymwneud â rhieni sy’n ofalwyr a fydd yn hŷn na’r person sydd wedi datblygu dementia, a allai fod â’u hanghenion iechyd eu hunain ac a allai fod yn gofalu am rieni oedrannus hefyd.¹²

Datgelodd chwiliad trylwyr o’r llyfrau sydd ar gael mai hwn yw’r teitl mwyaf priodol i’w gynnwys. Er iddo gael ei gyhoeddi yn 2017, cytunodd ein panel dewis llyfrau fod cynnwys y llyfr yn gyfredol ac yn unol â’r canllawiau cyfredol ac nid yw’n cynnwys unrhyw gyfeirnod sy’n debygol o ddyddio. Ymgynghorwyd gyda’r sector llyfrgelloedd ehangach a gefnogodd gynnwys y llyfr ar y rhestr wedi’i diweddaru.

Pam nad ydych chi wedi cynnwys ffuglen i oedolion?

Ystyriwyd ffuglen oedolion fel rhan o’r broses o ddewis llyfrau, ac fe adolygodd panel o staff llyfrgell ar wahân sawl llyfr ffuglen i oedolion. Ar ôl adolygu’r teitlau yn erbyn y protocol a’r fframwaith dewis llyfrau, cytunodd y panel dewis llyfrau a’r grŵp cydgynhyrchu fod straeon personol ffeithiol yn fwy addas ar gyfer y rhestr ddementia na’r dewis o ffuglen oedolion sydd ar gael.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau plant?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae tystiolaeth yn dangos ei bod yn bwysig cydnabod y gall aelodau iau o’r teulu brofi pryder a gofid.¹³ Gall fod yn anodd iddynt ddeall y newidiadau y maent yn eu gweld yn eu perthynas ac yn aml mae angen help a chefnogaeth arnynt i ddeall dementia. Gall plant a phobl ifanc hefyd ymgymryd â rolau a pherthnasoedd ychwanegol o fewn y teulu gan gynnwys cyfrifoldebau darparu gofal.¹⁴ Roedd canfyddiadau’r ymgynghoriad yn argymell y dylid cynnwys teitlau plant ar effaith dementia ar aelodau’r teulu a gofalwyr ar y rhestr i ddarparu cymorth pan fydd diagnosis dementia yn y teulu.

A allwn ni barhau i ddefnyddio’r llyfrau Pictures to Share o’r rhestr flaenorol?

Rydym yn gwerthfawrogi pa mor dda mae’r llyfrau Pictures to Share wedi bod mewn llyfrgelloedd. Yn anffodus, nid yw teitlau Pictures to Share bellach mewn print ac ni allem ddod o hyd i ddewis arall addas.

Efallai y bydd gan lyfrgelloedd gopïau o’r llyfrau o hyd ac efallai y byddant am barhau i’w defnyddio, gyda’r llyfrau’n cael eu cynnwys yn y casgliadau cyffredinol ac yn unol â pholisïau cadw stoc lleol. Fodd bynnag, nid ydynt wedi’u cynnwys yn y rhestr dementia newydd. Datblygwyd hyn mewn ymateb i’r canllawiau clinigol cyfredol a gefnogir gan y cynnwys sydd ar gael, a bydd yn disodli’r rhestr flaenorol yn swyddogol fel adnodd Darllen yn Well ar gyfer y cyflwr hwn.

A fydd benthyciadau Llyfrau ar Bresgripsiwn Dementia (Lloegr 2015 a Chymru 2018) yn dal i gyfrif tuag at ffigurau benthyciadau Darllen yn Well?

Byddwn yn parhau i gyfrif benthyciadau llyfrau o Llyfrau ar Bresgripsiwn Dementia (Lloegr 2015 a Chymru 2018) tuag at gyfanswm ein ffigurau benthyciadau tan o leiaf 2026 cyn adolygu ein methodoleg y tu hwnt i’r cyfnod hwnnw.

Ar gyfer pwy y mae Darllen yn Well ar gyfer iechyd meddwl?

Mae Darllen yn Well ar gyfer iechyd meddwl wedi’i dargedu at oedolion. Mae’r rhestr lyfrau yn darparu gwybodaeth a chymorth defnyddiol ar gyfer rheoli cyflyrau iechyd meddwl cyffredin, neu ddelio â theimladau a phrofiadau anodd. Mae rhai llyfrau hefyd yn cynnwys straeon personol gan bobl sy’n byw gyda rhywun ag anghenion iechyd meddwl neu’n gofalu amdanynt.

A oedd pobl â phrofiad byw yn ymwneud â dewis y llyfrau?

Oes, mae ein holl gasgliadau Darllen yn Well yn cael eu cydgynhyrchu gyda’r rhai sydd â phrofiad o lygad y ffynnon. Ar gyfer Darllen yn Well ar gyfer iechyd meddwl, buom yn gweithio gyda’n partner cydgynhyrchu, Coalition for Personalised Care (yn flaenorol y Coalition for Collaborative Care), a phanel amrywiol o bobl â phrofiad o’r cyflyrau a gwmpesir.

Pa grŵp oedran mae’r cynllun yn ei dargedu?

Mae’r rhestr lyfrau yn benodol i bobl ifanc yn eu harddegau (13–18) ac mae’n cynnwys amrywiaeth o lefelau darllen a fformatau i gefnogi darllenwyr llai hyderus ac ennyn diddordeb. Mae’r cynllun yn darparu gwybodaeth, cyngor a chymorth i helpu pobl ifanc i ddeall eu teimladau’n well, trin profiadau anodd a hybu hyder.

A oedd pobl ifanc yn eu harddegau yn cymryd rhan mewn dewis y llyfrau?

Oeddent, mae ein holl gasgliadau Darllen yn Well yn cael eu cydgynhyrchu gyda’r rhai sydd â phrofiad byw. Ar gyfer Darllen yn Well ar gyfer yr arddegau, buom yn gweithio gyda’n partner cydgynhyrchu, Partnership for Young London, a phanel o bobl ifanc amrywiol o bob rhan o Gymru a Lloegr.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am niwroamrywiaeth?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae tystiolaeth yn dangos bod gan blant a phobl ifanc niwroamrywiol ganlyniadau iechyd meddwl gwaeth ers dechrau’r pandemig¹⁵ a dywedodd 63% o bobl ifanc awtistig bod eu hiechyd meddwl yn waeth ers dechrau’r pandemig.¹⁶ Mae canllawiau clinigol NICE yn argymell rhoi gwybodaeth i bobl ifanc awtistig a’u teuluoedd am awtistiaeth, sut i’w reoli a’r gefnogaeth sydd ar gael.¹⁷ Mae NICE yn argymell bod pobl sy’n cael diagnosis o ADHD yn cael gwybod am ffynonellau gwybodaeth a chymorth.¹⁸

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am ddelwedd y corff?

Mae’r llyfrau a gynhwysir ar Darllen yn Well ar gyfer yr arddegau wedi cael eu hadnabod a’u dewis gan ein panel dewis llyfrau arbenigol yn dilyn adolygiad trylwyr o dystiolaeth, yn unol â’n protocol dewis a mapio llyfrau yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau. Buom hefyd yn gweithio gyda’n partner cydgynhyrchu, Partnership for Young London, a phanel o bobl ifanc amrywiol o bob rhan o Gymru a Lloegr i adnabod pynciau a llyfrau i’w cynnwys.

Mae delwedd y corff ac anhwylderau bwyta yn faes allweddol sy’n peri pryder o ran y cynnydd yn nifer yr achosion ymhlith pobl ifanc. Mae cyfran y plant a’r bobl ifanc sydd â phroblemau bwyta posibl wedi cynyddu o 6.7% yn 2017 i 13.0% yn 2021 ymhlith pobl ifanc 11 i 16 oed, ac o 44.6% i 58.2% ymhlith pobl ifanc 17 i 19 oed dros yr un cyfnod.¹⁹

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am brofedigaeth?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae tystiolaeth yn dangos bod profi profedigaeth a cholled yn cael effaith niweidiol ar blant a phobl ifanc, gan gynnwys ar eu lles a’u hiechyd meddwl. Mae hyn wedi’i waethygu gan effaith y pandemig gyda nifer sylweddol o bobl ifanc yn dweud bod cyfyngiadau symud y gaeaf yn anoddach ymdopi ag ef nag un blaenorol oherwydd bod rhywun yn eu teulu wedi marw, yn aml o ganlyniad i COVID.²⁰ Gall darparu gwybodaeth glir, onest ac addas i’w hoedran helpu pobl ifanc i ymdopi â phrofedigaeth a cholled.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfr sy’n defnyddio’r term Cwiar?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau. Trwy gydol y broses hon roedd lefel uchel o gefnogaeth i’r term Cwiar.

Ers y 1980au mae llawer yn y gymuned LHDTQ+ wedi adennill y gair ac fe’i defnyddir fel term ymbarél, gan y rhai sy’n well ganddynt, i labeli eraill neu i ddisgrifio profiadau nad ydynt yn cyd-fynd ag un categori o rywioldeb neu hunaniaeth rhywedd.

Fodd bynnag, rydym yn gwerthfawrogi nad yw pawb yn teimlo’n gyfforddus gyda’r gair o ystyried ei ddefnydd hanesyddol fel term difrïol. Rydym wedi ceisio cydbwyso’r defnydd o’r derminoleg ag iaith arall fel y bo’n briodol.

Mae terminoleg yn esblygu’n gyson ac nid oes term ‘un maint i bawb’ ar gyfer y rhai sy’n uniaethu fel LHDTC+.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am rywioldeb, hunaniaeth rhywedd ac iechyd meddwl?

Mae’r llyfrau a gynhwysir ar Darllen yn Well ar gyfer yr arddegau wedi cael eu hadnabod a’u dewis gan ein panel dewis llyfrau arbenigol yn dilyn adolygiad trylwyr o dystiolaeth, yn unol â’n protocol dewis a mapio llyfrau  yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau. Buom hefyd yn gweithio gyda’n partner cydgynhyrchu, Partnership for Young London, a phanel o bobl ifanc amrywiol o bob rhan o Gymru a Lloegr i nodi pynciau a llyfrau i’w cynnwys.

Mae tystiolaeth yn dangos bod llawer o bobl ifanc yn archwilio eu rhywioldeb a’u rhywedd wrth iddynt fynd trwy lencyndod cyn datblygu hunaniaeth fwy sefydlog²¹ a bu cynnydd yn y bobl ifanc sy’n archwilio eu rhywioldeb a’u hunaniaeth rhywedd.²² Mae pobl ifanc sy’n ystyried eu hunain yn LHDTC+ yn fwy tebygol o fod ag anhwylder iechyd meddwl (34.9%) na’r rhai sy’n ystyried eu bod yn heterorywiol (13.2%).²³ Nid yw bod yn LHDTC+ yn golygu y bydd gan rywun broblemau iechyd meddwl ond efallai eu bod mewn mwy o berygl o brofi iechyd meddwl gwael oherwydd eu profiadau (e.e. gwahaniaethu, ynysu cymdeithasol). Mae’n bwysig bod pobl ifanc yn teimlo eu bod yn cael eu clywed, eu cefnogi, a’u bod yn gallu cael gafael ar wybodaeth glir a defnyddiol am rywioldeb a hunaniaeth rhywedd.

A fydd benthyciadau llyfrau Darllen yn Well i bobl ifanc (“Shelf Help”) yn dal i gyfrif tuag at ffigurau benthyciadau Darllen yn Well?

Byddwn yn parhau i gyfrif benthyciadau llyfrau Darllen yn Well i bobl ifanc tuag at gyfanswm ein ffigurau benthyciadau tan o leiaf 2024 cyn adolygu ein methodoleg y tu hwnt i’r cyfnod hwnnw.

Pa grŵp oedran mae’r cynllun yn ei dargedu?

Mae Darllen yn Well i blant wedi’i dargedu at blant Cyfnod Allweddol 2 (7-11 oed), ond mae’n cynnwys teitlau sydd wedi’u hanelu at ystod eang o lefelau darllen i gefnogi darllenwyr llai hyderus, ac i annog plant i ddarllen gyda’u brodyr a’u chwiorydd a’u gofalwyr.

Oedd y plant yn dewis llyfrau?

Oeddent, mae ein holl gasgliadau Darllen yn Well yn cael eu cydgynhyrchu gyda’r rhai sydd â phrofiad o lygad y ffynnon. Ar gyfer Darllen yn Well i blant, buom yn gweithio gyda’n partner cydgynhyrchu, Family Kids & Youth, a phanel amrywiol o blant 7-11 oed a’u brodyr a’u chwiorydd a’u gofalwyr.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am brofedigaeth?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn dilyn adolygiad trylwyr o dystiolaeth, yn unol â’n protocol dewis a mapio llyfrau yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae tystiolaeth yn dangos bod profi profedigaeth a cholled yn cael effaith niweidiol ar blant a phobl ifanc, gan gynnwys ar eu lles a’u hiechyd meddwl. Bydd 92% o bobl ifanc yn y Deyrnas Unedig yn profi’r hyn maen nhw’n ei weld fel profedigaeth ‘sylweddol’ cyn 16 oed.²⁴ Mae’r rhai sy’n profi profedigaethau lluosog, neu brofedigaeth ochr yn ochr ag anawsterau eraill, yn ystadegol ‘mewn perygl’ o brofi canlyniadau negyddol (mewn meysydd fel addysg, iselder, hunan-barch ac ymddygiad cymryd risg) yn ddiweddarach mewn bywyd.²⁵ Gall darparu gwybodaeth glir, onest ac addas i’w hoedran helpu plant i ymdopi â phrofedigaeth a cholled.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am ADHD?

Mae’r llyfrau a gynhwysir ar Darllen yn Well i blant wedi cael eu hadnabod a’u dewis gan ein panel dewis llyfrau arbenigol a’n grŵp cydgynhyrchu yn dilyn adolygiad trylwyr o dystiolaeth, yn unol â’n protocol dewis a mapio llyfrau yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Roedd gan tua un o bob trigain (1.6%) o blant 5 i 19 oed anhwylder gorfywiogrwydd (ADHD), gyda chyfraddau uwch mewn bechgyn (2.6%) na merched (0.6%).²⁶ Mae NICE yn amlinellu y gall ADHD heb ei drin gael effeithiau negyddol pellgyrhaeddol, hirhoedlog ar fywyd plentyn neu berson ifanc, ac mae’n argymell cefnogi plant neu bobl ifanc yr effeithir arnynt gyda thrafodaeth strwythuredig o effaith ADHD, arwyddion ymddygiadol a phethau a all helpu.²⁷ Mae rhestr lyfrau Darllen yn Well i Blant yn rhoi llyfrau a argymhellir gan arbenigwyr, sy’n briodol i’w hoedran ar y pwnc hwn i blant a’u rhieni a’u gofalwyr i’w darllen a’u trafod gyda’i gilydd.

Pam ydych chi wedi cynnwys llyfrau am Anhwylderau Sbectrwm Awtistiaeth (ASD)?

Mae’r holl lyfrau a gynhwysir yn y casgliad wedi cael eu dewis gan ein panel dewis llyfrau a’n grŵp cydgynhyrchu yn erbyn ein fframwaith dewis llyfrau.

Mae’r GIG yn nodi bod 1.2% o blant 5 i 19 oed wedi cael eu nodi fel rhai sy’n byw gydag ASD.²⁸ Mae awtistiaeth yn effeithio ar ddatblygiad yr ymennydd ym meysydd rhyngweithio cymdeithasol, sgiliau cyfathrebu, a swyddogaeth wybyddol. Mae unigolion ag awtistiaeth fel arfer yn cael anawsterau wrth gyfathrebu llafar a di-eiriau, rhyngweithio cymdeithasol, a gweithgareddau hamdden neu chwarae.²⁹ Ar gyfer plant a phobl ifanc sydd â diagnosis o awtistiaeth, mae NICE yn argymell y dylid rhannu gwybodaeth briodol gyda rhieni neu ofalwyr a’r plentyn neu’r person ifanc, er mwyn egluro beth yw awtistiaeth a’i effeithiau tebygol.³⁰ At hynny, dylid darparu gwybodaeth i blant a phobl ifanc ag awtistiaeth, a’u teuluoedd a’u gofalwyr, am awtistiaeth a’i reolaeth a’r cymorth sydd ar gael yn barhaus, sy’n addas ar gyfer anghenion a lefel ddatblygiadol y plentyn neu’r person ifanc.³¹ Mae Darllen yn Well i Blant yn darparu deunydd darllen addysgiadol, dibynadwy a phriodol i’w hoedran i blant a’u rhieni a’u gofalwyr.